ΜΟΥΧΑΡΕΜ ΟΥΖΑΛ ΝΟΥΜΑΝΑΚΙΣ
ΤΑ ΠΑΛΑΙΙΝΑ -ΤΑ ΤΩΡΙΝΑ - ΤΑ ΜΕΛΛΟΥΜΕΝΑ
"Μεθ" υπολήψεως
Μουχαρεμ Ουζαλ Νουμανακις. Τέως Γραμματευς Μουσουλμανικής Δημογεροντίας, Διευθύνσεως Μουσουλμανικών Θρησκευτικών Ιδρυμάτων "Εφκαφιον" και της περί Ελληνοτουρκικών πληθυσμών Μικτής Ανταλλακτικής επιτροπής Επαρχίας και Νομού Ρεθύμνης".
Επιστολή Νο 1
Ρέθεμνος 6 Αυγούστου 1954. Η παρακάτω επιστολή φθάνει στο Ρέθεμνος. Αποστολέας ο τουρκορεθεμνιωτης κ. Μουχαρεμ Ουζαλ Νουμανακις. Παραλήπτης ο κ. Μιχάλης Παπαδάκης. Παραθέτω λοιπόν πάραυτα αυτούσια την επιστολή αυτή.
Εν Αϊβαλί τη 22 Ιουλίου 1954.
Αγαπητέ μου φίλε...
Παρακαλώ όπως δεχθείτε σήμερον τας πληροφορίας μου για το υδραγωγείων της αγαπητής μου πόλεως Ρεθύμνου...
Έξωθεν της πόλεως, ολίγον μακρά του Υδραγωγείου, προς τον λόφων Ευληγια, πλησίον του Μοναστηρίου Αγίου Γεωργίου και εντός της προς τα μετόχια Σκαρπιτσου και Ρισβανι φαραγκος, υπάρχει η μάνα του νερού λεγόμενη, ένθα από της εποχής των Βενετών υπήρχε μια δεξαμενή "χαβούζα" θολωτή και από της οποίας διοχέτευε το πόσιμο ύδωρ εις την πολιν διά σωλήνων πήλινων "κουδουκα".
Η κύρια πηγή των εν λόγω υδάτων αρχίζει από το βουλισμένο μέρος "χονη" της θέσεως "Ακκονια" της κτηματικής περιφέρειας του χωριού Αμπελάκι.
Το υδραγωγείων της πόλεως Ρεθύμνης κείμενον έξωθεν της πόλεως κατά την συνοικίαν του "Μασταμπα" και πλησίον του Τεμένους "Βελιγιουδην Πασσα" έχθιστη κατά το έτος 1892 παρά της Διευθύνσεως των Μουσουλμανικών θρησκευτικών Ιδρυμάτων και Ανωνύμων Αφιερωμάτων "Εφκαφιον" της επαρχίας και Νομού Ρεθύμνης. Επί της εποχής του στρατιωτικού και πολιτικού διοικητή "Μουτεσσαροφ","Νουσρετ Πασσα" και του Πρόεδρου του Εφκαφιου "Ομερ Λουτφη".
Εξοδευσε τότε το Εφκαφιον ακριβώς δέκα χιλιάδας χρυσές Οθωμανικές λίρας με προϊστάμενων και λογιστή επί της εν λόγο επιχειρήσεως τον αρχιγραμματέα της εν λόγω Διευθύνσεως των Ιδρυμάτων "Ιβραημ Περισσακι" οστις προ 15 ετών επεθανεν εν Σμύρνη εγκαταλείψας πολύ καλά παιδιά αρίστως εγκατεστημένα εκεί.
Επί της εν λόγω επιχείρησης ως προσέλαβαν ως μηχανικόν του το Εφκαφιον, τον άριστον εκ των μηχανικών κύριων Σαβαν του οποίου ο εις πους έλειπε και έφεραν ως τοιούτων ξύλινων.
Και έκαμε λίαν επιτυχώς την ταξινόμηση των πόσιμων υδάτων στην πολιν εκ του Υδραγωγείου διά σιδηρών σωλήνων.
Το αυτόχειρον σχεδιάγραμμα του μηχανικού του, του περί του Υδραγωγείου της πόλεως Ρεθύμνης ευρίσκετε εν τη αίθουσα των συνεδριάσεων της Μουσουλμανικής Δημογεροντίας Ρεθύμνου, μέχρι της ημέρας της αναχωρήσεων των υπαλλήλων αυτής, λόγω της ανταλλαγής του 1924.
... Και παρακαλώ όπως εισηγηθείτε εν προκειμένω και ευρεθητο σχέδιον τούτο, καθ" όσον ενδιαφέρει όχι μόνον τον Δήμων σας αλλά και ολόκληρον τον Λαών σας ζωτικός ως προς τον τρόπον της διακλαδώσεως και ταξινομήσεως των υδάτων εις την πόλιν σας.
Τα εγκαίνια ετελεσθησαν παρά τω Υδραγωγείο κατά την 20 Ιουλίου του 1892 ημέρα Παρασκευή και ώραν 9 π.μ. παραστημένων των, Γενικού Διοικητή Κρήτης "Τζελαλουδην Πασσα", Ρεθύμνου "Νουσρετ Πασσα" απασχων των στρατιωτικών πολιτικών και θρησκευτικών αρχών ως και ολόκληρου του Λαού της πόλεως και περιχώρων αυτής. Εις τον άνω Γενικό Διοικητή "Τζελαλουδην Πασσα" προσεφέρθη ύδωρ προς πόσην εν του Υδραγωγείου της πόλεως παρά του προλεχθεντος αρχιγραμματέως του Εφκαφιου "Ιμβραημ Περισσακι" εντός ενός χρυσού κυπέλλου κατασχευασθεντος εν Κωνσταντινούπολης, θαυμάσιος ωραίου και πολύτιμου ως προς την καλλιτεχνική πέριξ αυτού τέχνη και κομψότητα. Ο δε Γενικός Διοικητής "Τζελαλουδην Πασσας" εκτιμήσας τους προς τούτο κόπους του ως άνω λεχθέντος Ιμβραημ Περισσακι του απένειμε παράσημο τιμητικό.
Το δε περί ου πρόκειται κυπελλον, το Εφκαφιον Ρεθύμνου δώρισε εις τον Πρίγκιπα εις την κατά Απρίλιον του 1900 επίσκεψη αυτού εις το Ρέθυμνο, επειδή του άρεσε πολύ.
Το Εφκαφιον Ρεθύμνου επωλει έκτοτε εκ του υπό την κυριότητα αυτού ευρισκομενου υδραγωγείου της πόλεως μια μασουρα ύδατος 200 δραχμας χρυσας και την ημισειαν, κατά 100 δραχμας χρυσας με τίτλων συμβολαιογραφικών. Οι αγοραστέ πόσιμου ύδατος κατά μιαν μασουραν ειχον το δικαίωμα να ρέει κατωγειως και ανωγειως ανά ένα κρουνο, οι δε κατά ημιστειαν μασουραν, έναν κρουνον μόνον κατωγειως να ρέει της οικίας των.
Επί τη ευκαιρία τούτη ευαρετηθητε παρακαλώ να διαβιβάσετε τους χαιρετισμούς μου εις τους κύριους Εμμανουήλ Βογιατζακην καθηγητή και Μιχαήλ Παντζαρη. Και με τους χαιρετισμούς μου θα έχετε εις την μετά ταυτην μου, παρομοιας πληροφορίας και διατελώ πρόθυμος.
Επιστολή Νο 2
Ρέθεμνος 29 του Μάη 1955. Ο αξιότιμος κ. Μουχαρεμ Νουμανακις γράφει εις τον φιλον του Δικηγόρο κ. Μιχάλη Παπαδάκιν.
Αγαπητέ μου φίλε...
Ευχαρίστως εγενομην κάτοχος τις από 31 παρελθόντος μηνός ε.ε. επιστολής σας και τεσσάρων αλλεπάλληλων αντιτύπων της εν Ρέθυμνο εκδιδόμενης εφημερίδας "ΒΗΜΑ" και σας ευχαριστώ πάρα πολύ σχετικός. Τας περί αρχαίας πόλεως Ρεθύμνης, μετά των Νοσοκομείων και διαφόρων κυβερνητικών Ιδρυμάτων της πληροφορίας και διηγήσεις μου παρακαλώ όπως δεχθείτε παρά πόδας της παρούσης μου, ως ακολούθως.
Καθώς γνωρίζετε εκ της ιστορίας, ο Βασιλεύς Βονιφατιος επωλησεν εις τους Ενετούς την Κρητην, τη 12 Αυγούστου 1204, αλλά επειδή οι Γενουαιοι είχον μετά ταύτα καταλάβει μερικά μέρη της Νήσου, πολέμησαν προς αυτούς οι Ενετοί και έγιναν ούτως κύριοι ολόκληρου της Νήσου κατά το έτος 1210, κυριαρχησαντες επ" αυτής 465 έτη.
Η αρχαία λοιπόν Ριθυμνα, το επίνειο του Αγρίου, μετά του Μασταμπα, της Μεσαμπελιτισσας, των Περιβολίων και μερικών Μετιχιον, αποτελεί τον Αστικό Δήμον Ρεθύμνης με κατοίκους οκτώ χιλιάδες επτακόσιους τον αριθμόν περίπου.
Άι οδοί της εν λόγω πόλεως Ρεθύμνης, ήσαν ευθείαι και λιθόστρωτοι, είχε τρεις ευρύχωρους πλατείας, μικρολιμενα με φανον Ενετικό, ατακτοποίητων προκυμαία, με περιτείχισιν της πόλεως με τρεις θαυμάσιας πύλας ας έκλειον το βράδυ και τας ήνοιγον το πρωί οι προς τούτο "Καπουτζιδες" θυρωροί και με οχυράν Ακρόπολην "Φορτετζαν" κτισθείσα επί της εποχής του Ενετικού Διοικητου "Μοροζινι" και κατά το έτος 1400 περίπου.
Το μέρος δε της ως άνω προκυμαίας που ητο η Βακουφικη Οικοδομή ένθα ητο τελευταίως η Δημαρχία Ρεθύμνου και το πλησίον αυτής εστιατόριων ενός που ελέγετο Λαμπακις, ελέγετο "Χαλάστρα" το δε προς την άλλην "Τσαυρουνι" το τελευταιον μερος της εν λόγω προκυμαίας ελέγετο "Μπαλτα" εξ αιτίας ενός βράχου ομοιάζοντος του μπαλτά, ίσον πέλεκυς που ευρίσκετο επί των εκεί ιστάμενων τειχών της Άμμου Πόρτας. Και ότι ετακτοποιηθη και απεκατεσταθη μια ωραία και θαυμάσια προκυμαία της πόλεως, μόνον τελευταίως και επί της εποχής του φιλοπατριδος και αείμνηστου "Καλογεννη - τος".
Οι κάτοικοι της προλεχθείσης πόλεως ασχολούντο με το εμπόριο και τας τέχνες και ήσαν από τότε φιλόπονοι, οικονόμοι ως και φιλόμουσοι. Κατά δε τους παλαιούς χρόνους ηρηθείσα πολις ητο αφανής, αλλ" ήκμασεν πολύ κατά τον μεσαίωνα και μετά την αλωσιν του Βυζαντίου ως και εις τα γράμματα επίσης. Και εκυριευθη υπό των Τούρκων η εν λόγο Ριθυμνα κατά το 1640, υπό του Διοικητή Στρατού Πολιορκίας "Γαζι Χουσειν Πασσα" και του "Καηταν Δεργιαν" δηλαδή διοικητή του ναυτικού"Καρα Μουσα Πασσα".
Επιστολή Νο 3
Ρέθεμνος - καλοκαίρι 1955.
Ο λόγιος Τουρκορεθεμνιωτης κ.Μουχαρεμ Ουζαλ Νουμανακις γράφει εις τον κ. Παπαδακη.
Συνεχίζοντας τας πληροφορίας και διηγήσεις μου, παρακαλώ όπως δεχθείτε παρά πόδας της παρούσης μου, ως ακολούθως.
Συνεχόμενος του Ενετικού νοσοκομείου επί της οδού Χλόης (νυν Ηλεκτρικών εργοστάσιων της Πόλεως), περί του οποίου ομιλήσαμε χθες, παραπλεύρως τούτου ευρίσκετε και εις Ενετικός στρατών του οποίου τα ίχνη δεν υπάρχουσα σήμερον και το οικόπεδων του οποίου μεταχειρίζεται τελευταίως το Γεωπονικών Γραφείων Ρεθύμνης, ως αγροκήπιο του. Και απέναντι αφανών τούτων οικοδομών εις το μέρος του δρόμου και επί της ως άνω θέσεως "Περιβόλια" της συνοικίας "Ιμαμ Πασσα", εσταθη "Μπαρμπερ" ίσον Αμβρων οπού ανεπεμφθη ο πρώτος Ύμνος "Ιζανι" παρά του ιεροκήρυκος του στρατού αλωσθεισης της πόλεως Ρεθύμνου υπό των Τούρκων.
Ητο δε λίθινος ο εν λόγω αμβων και παρέμειναν εν τη ως άνω θέσει του και μέχρι της ανταλλαγής του 1924.
Και αναφέρει η παράδοσης ότι κατά την πολιορκία της Ακροπόλεως Φορτετζας συνέπεσαν η θρησκευτική εορτή των Μουσουλμάνων "Κουρπαν Βαιραμ" η οποία λειτουργείται πάντοτε "Αλεσσαπαχ" δηλαδή κατά τας λίαν πρωινές ώρας της ημέρας, οπότε ικανοί τοξότες από την Ακρόπολην Ενετοί φόνευσαν επτά τον αριθμών "Ιμαμιδες" ίσον Ιερείς επί του προλεχθεντος ιερού Άμβωνος και αλληλοδιαδόχως χωρίς να παρεμποδισθεί και ματαιωθεί η θρησκευτική Λειτουργιά αυτή και διά τούτο η τοποθεσία το αντικείμενων ως και η εν λόγω υπόθεσης έχει μεγάλη σημασία εν γενεί διά τους Μουσουλμάνους και είναι ένα αξιόλογων ιστορικών μέρος διά την πολιν της Ρεθύμνου.
Διοικητήριων των Ενετών υπήρξε εις το "Εμαρετι" ένθα ευρίσκονται τα Μουσουλμανικά σχολειά των Αρρένων. Και εισερχόμενοι της κύριας εισόδου των εν λόγο εκπαιδευτηρίων προς το αριστερό μέρος αυτής υπήρχαν διάφορα μικρά διαμερίσματα εις τα οποία διατρέφονται τότε οι πάμπτωχοι και ανίκανοι προς εργασία άνθρωποι εκ μέρους των Βασιλέων της τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Και σημαίνει "Εμαρετι" μέρος το οποίον διατρέφουν τους άπορους δωρεάν και χάριν φιλανθρωπίας. Και ότι ως επίσημου κέντρου και ως λέσχη των Ενετών ητο το μέρος εις το οποίον έχει κτιστή το τέμενος "Χατζη Ιβραημ Τζαμισι" κείμενων επί της διασταυρώσεως των οδων "Μειντανι" και Τσάρου νυν Αρκαδίου και απέναντι του καταστήματος ενός που ελέγετο "Μαλαβακις και Μυλωνακης".
Λέγεται ότι κατά τον χρόνων της επισκέψεως εις Ρέθυμνο τοτε Γενικού Διοικητή των Ενετών Κρήτης "Κιοβανι Καπελο" εις την άνω αναφερόμενη Ενετική Λέσχη, τω επεδοθη η παρά της κυβερνήσεως του εγγραφος ανάκλησης ως και η αντικατάστασης αυτού παρά του "Βάπτιση Κριμανι", οστις άμα τη ανακλησει του μεταβάσεις Ενετιαν απελυθη των καθηκόντων αυτού και καταδικαστθη εις ένα έτος φυλακισιν λόγω της ανικανότητας του κατά τας πολεμικές επιχειρήσεις και αποβιβάσεως των Τούρκων εις τα διάφορα μέρη της Νήσου Κρήτης.
Απέναντι δε της πλευράς της οδού επί της οποίας οικείτο το ως άνω νοσοκομείων.( Το Τούρκικο που εκτίστη παρά τη πλατεία Σακουλέ και προς ανατολικά της οικίας Δαφνομηλη) και παραπλεύρως του σαπουνοποιείου Αλη Βαφη Σελιανακι, υπήρχε ο Τούρκικος στρατών οστις είχε υπογείως διάφορους αποθήκες χρησιμοποιούμενες υπό του Τελωνίου Ρεθύμνου, πριν της ανταλλαγής του 1924 ως αποθήκες αυτού Πλησίον δε του στρατώνος και του νοσοκομείου τούτου και προς το μέρος της θάλασσας του λιμένος και του φρουσας του λιμένος και του φαναριού υπήρχεν ο λεγόμενος "Σακουλλες" επί του υψώματος του οποίου υπήρχεν Ενετικός Πύργος με Πυλην προς τη πλατεία της εισόδου Σουκουλλε και με διάφορους αποθήκες υπογείως του Πύργου τούτου ας και οι Ενετοί και οι Τούρκοι χρησιμοποιήσαν ως αποθήκες υλικού πολέμου και ως επί το πλείστον φυλακές διά τους διαφόρους καταδίκους της εποχής εκείνης. Και ελέχθη τότε παρά των Τούρκων ο Πύργος τούτος "Σουκουλλες" επειδή η τοποθεσία και το μέρος τούτου ευρίσκεται και περιστοιχίζεται εκ τριών μερών παρά θαλάσσης. (Σου ίσον ύδωρ, Κουλέ ίσον Πύργος).
Αρχικό δε Διοικητήριων επί της εποχής των Τούρκων ητο η μεγάλη και ιστορική Ενετική οικοδομή κείμενη εις την συνοικία "Γαζι Χουσειν Πασσα" και επί της θέσεως που ελέγετο του Σελημ Μπει η καμάρα πλησίον της παλαιάς οικίας του Δικηγόρου Ιωάννου Σφηνια και του Μιναρέ Νερατζη..
Επίσης επί της εποχής των Τούρκων ως Δημαρχείων Ρεθύμνου ητο η επί της οδού Αρκαδίου κείμενη οικία ιδιοκτησίας Μεχμετ Αλη Αλεμδαρακι η Ακεστακι και απέναντι των καταστημάτων Τίτου Ζακακι και πρακτορειών Χαμαρακι.
Ωσαύτως ως Δημαρχείων της πόλεως υπήρξε η επί των οδών "Θεάτρου Σπανδαγου και Λουτρών" κείμενη γωνιακή οικία η οποία παλαιά ητο συνδεδεμένη με την απέναντι πλευρά της οδού Θεάτρου Σπανδαγου και ακριβός προς το μέρος που ευρίσκεται το αρτοποιείων ενός που ελέγετο "ο φούρνος του Μιχαλακι" διά μιας μεγάλης και υψηλής καμάρας και η οποία ανήκει σήμερον εις τον γνωστόν οδοντίατρων κ. Αλ. Καλομενοπουλον και ότι από το 1915 και εντεύθεν μεταφέρθει το Δημαρχείων Ρεθύμνου εις την επί της οδού Αρκαδίου Βακουφικην οικοδομή επί της εποχής του έντιμου Δήμαρχου αείμνηστου Χουσνη. (Οθωμανός Δήμαρχος)
Παρ"ολας τας εξετάσεις μου δεν συνάντησα σημείων τι να αναφέρει ότι υπήρχε ποτέ νοσοκομείο εις την θεσιν "Εμαρετι η Μαρετι", ει μη πλησίον των ως άνω αναφερόμενων διαμερισμάτων του "Μαρετι και παραπλεύρως του παλαιού Τουρκικού "Ρουστιγιε με κτεπι" ίσον τούρκικου Ημιγυμνασιου, υπήρξε ο Σύλλογος των Γιανίτσαρων Ρεθύμνου και πλησίον του εν λόγω "Μαρετι" προς την απέναντι οδον Καλαϊτζίδικα, προς το δεξιών μέρος της οδού τούτης και ακριβώς εις την οικοδομή της Αμαλιας Τζανουδακι, πλησίον της Εθνικής Τραπέζης ητο η λέσχη των επίσημων Τούρκων της εποχής εκείνης και η οποία οικοδομή, ητο κτήμα του Μπεχτασιδων "Χαχσαν Πασσα".
Με εξαιρετικήν εκτίμησην
Μουχαρεμ Ουζαλ Νουμανακις.
Πηγή: Τοπικές εφημερίδες
Επιμέλεια-Αναμόχλευση στα Παλαιινα
Ιωάννης Μιχ. Δογάνης
Ιωάννης Μιχ. Δογάνης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου